قهوه تخصصیریشه های گونه کنفورا (Coffea canephora) که معمولاً به عنوان ربوستا شناخته می شود، به صدها هزار سال پیش باز میگردد. این گونه، ریشه در جنگل‌های همیشه سبز گرمسیری و مرطوب آفریقای مرکزی و غربی دارد، جایی که از گینه تا اوگاندا و آنگولا گسترده شده است. ربوستا یکی از دو گونه اصلی قهوه است که در مقیاس جهانی کشت می شود. (که در مجموع شامل 131 گونه مختلف است) ربوستا به دلیل شکوفه های بزرگ و تاج گسترده خود به راحتی قابل شناسایی است.
تاریخچه کشت و گسترش ربوستا
اولین مستندات مربوط به کشت ربوستا به حدود سال 1870 در کنگو بازمی گردد. اما پیش از آن، کشاورزان محلی در آفریقا به‌صورت محدود از آن استفاده می‌کردند.
یک زیرگونه از ربوستا به نام کوئیلو در سال 1880 توسط فرانسوی ها در طبیعت مشاهده شد. این گونه عمدتاً در منطقه رودخانه کوئیلو-نیاری، بین گابون و دهانه رودخانه کنگو رشد می کرد. گیاه شناس لویی پیِر (Louis Pierre) در سال 1895 این گونه را نام گذاری کرد.
گسترش ربوستا به مناطق خارج از خاستگاه اصلی و افزایش محبوبیت آن در اوایل دهه 1900 را می توان به شیوع “زنگ برگ قهوه” نسبت داد؛ یک بیماری قارچی که به شدت به گیاهان عربیکا آسیب زد و همچنان یک نگرانی جهانی محسوب می شود. شیوع این بیماری در آسیا و آفریقا، و آسیب هایی که به گیاهان عربیکا وارد کرده بود، توجه به ربوستا را افزایش داد.
گسترش به آسیا: دانه‌های ربوستا در سال‌های ۱۹۰۰ از کنگو به اندونزی فرستاده شدند و به سرعت جایگزین عربیکای بیمار شدند. این کشور به‌عنوان یکی از پیشگامان اصلاح نژاد ربوستا شناخته می‌شود.
ورود به آمریکای لاتین: ربوستا در سال ۱۹۱۲ به برزیل و در دهه ۱۹۳۰ به گواتمالا معرفی شد. امروزه برزیل دومین تولیدکننده بزرگ ربوستاست.
توسعه در آفریقا: کشور هایی مانند اوگاندا، ساحل عاج، و ماداگاسکار با ترکیب گونه های بومی و وارداتی، به تولیدکنندگان عمده تبدیل شدند.
همچنین بخوانید : تاریخچه قهوه جهان
وضعیت تولید ربوستا در دنیای امروز
امروزه، ربوستا در بیش از ۲۰ کشور با آب و هوای گرم و مرطوب کشت می‌شود و تنوع ژنتیکی چشمگیری دارد. و با اینکه تحقیقات علمی درباره این گونه از دهه ۱۹۸۰ آغاز شده، هنوز نکات ناشناخته زیادی درباره آن وجود دارد. با این حال، یک چیز درباره ربوستا قطعی است: این گونه به طور چشمگیری به یک نیروی قدرتمند در بازار قهوه تبدیل شده است.
در دهه های اخیر، کشت ربوستا به طور مداوم افزایش یافته و از 25 درصد به 40 درصد از کل تولید جهانی قهوه از اوایل دهه 1990 رسیده است. تاکنون، گونه عربیکا (Coffea arabica) که دیگر گونه تولیدی غالب در جهان است، به دلیل کیفیت بالاتر فنجان قهوه، سهم بیشتری از بازار را در اختیار داشته است. اما عوامل مختلفی، از جمله افزایش تقاضا برای قهوه و مقاومت بالای ربوستا در برابر بیماری‌ها و شرایط سخت باعث گسترش تولید ربوستا در سال های اخیر شده است. تنها در سال 2023، حدود 177 میلیون کیسه 60 کیلوگرمی قهوه در سراسر جهان مصرف شد که 2.2 درصد افزایش نسبت به سال 2022 و 4.5 درصد افزایش نسبت به سال 2019-2020 را نشان می دهد؛ و پیش بینی می شود که این روند افزایشی ادامه داشته باشد.
با افزایش تقاضا، همراه با تأثیرات منفی تغییرات اقلیمی و کاهش زمین های مناسب برای کشت عربیکا، گسترش نقش ربوستا در بازار جهانی قهوه هم ضروری و هم منطقی به نظر می رسد.
امروزه ۹۵ درصد از ربوستای جهان در شش کشور ویتنام(بزرگترین تولیدکننده)، برزیل، اندونزی، اوگاندا، هند، و ساحل عاج تولید می‌شود. همچنین لائوس، تانزانیا، ماداگاسکار و تایلند نیز از دیگر تولیدکنندگان عمده ربوستا هستند.
بررسی قهوه کاپی رویال ربوستا هند
آسیا و اقیانوسیه بزرگترین تولیدکنندگان ربوستا هستند و 60 درصد از تولید جهانی را با سالانه 41.5 میلیون کیسه 60 کیلوگرمی تأمین میکنند. پس از آن، آمریکای جنوبی با 28 درصد از تولید جهانی ربوستا قرار دارد و در سال زراعی 2020-21، حدود 19.8 میلیون کیسه قهوه تولید کرده است.
ربوستا؛ گونه ای با پتانسیل کشف نشده
ربوستا در طبیعت، خاستگاهی در آفریقای مرکزی و غربی دارد و عمدتاً در جنگل های همیشه سبز و مرطوب با ارتفاع کم (50 تا 1500 متر) رشد می کند، اما در جنگل های فصلی خشک و مرطوب نیز یافت می شود
یکی از بزرگترین مزایای تولید ربوستا این است که برخی از گونه های آن مقاومت طبیعی بالایی در برابر آفات و بیماری های عمده از جمله زنگ برگ قهوه دارند. این گیاهان معمولاً در شرایط سخت نیز می توانند رشد کنند. همین مقاومت بالا یا استحکام، دلیل نام گذاری Coffea canephora به ربوستا است که برای اولین بار توسط لندن در سال 1900 استفاده شد.
افزایش تقاضای جهانی برای ربوستا، ناشی از رشد صنعت قهوه فوری و افزایش استفاده از ربوستا در ترکیب ها بوده است. توسعه تولید ربوستا به دلیل توانایی رشد در مناطقی که برای عربیکا مناسب نیستند، ممکن شده است. به عنوان مثال، ربوستا در دماهای گرم تر و مرطوب تر نسبت به عربیکا عملکرد خوبی دارد. در حالی که عربیکا معمولاً در ارتفاعات 200 تا 800 متر رشد می کند، ربوستا می تواند در ارتفاعات پایین تر با بازدهی بالا و تحمل شرایط سخت رشد کند گیاهان ربوستا نسبت به عربیکا محصول بیشتری تولید می کنند، دارای کافئین بالاتر، قند کمتر و مواد جامد قابل حل بیشتر است و مقاومت بیشتری در برابر آفات و بیماری ها دارند.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که با افزایش دما و تغییر الگوی بارندگی در دهه های آینده، ربوستا می تواند جایگزین عربیکا شود، زیرا کشت عربیکا تحت تأثیر این تغییرات چالش برانگیزتر خواهد شد.
مزیت های تولید ربوستا
با توجه به ویژگی‌های ذکر شده درباره قهوه ربوستا، مزایای تولید آن به طور خلاصه عبارتند از:
- مقاومت بهتر در برابر بیماری‌ها و آفات
- سازگاری با شرایط سخت اقلیمی
- بهره‌وری بالاتر
- پتانسیل جایگزینی با عربیکا
موانع تولید ربوستا
با وجود این مزایا، تولید ربوستا نیز با موانعی روبه‌رو است:
تفاوت در سودآوری: بهره‌وری و سودآوری این گونه در مناطق مختلف، به‌طور چشمگیری متفاوت است. عوامل اقتصادی مانند هزینه نیروی کار و رقابت با محصولات کشاورزی دیگر بر تولید تأثیر می‌گذارند.
محدودیت‌های اقلیمی: برخلاف تصور رایج، ربوستا کاملاً مقاوم نیست. این گونه به بارندگی سالانه بالا نیاز دارد و دمای بالاتر از ۲۰.۵ درجه سانتی‌گراد می‌تواند بازدهی آن را کاهش دهد.
آسیب‌پذیری در برابر برخی آفات: برخی گونه های ربوستا در برابر بیماری هایی مانند پژمردگی قهوه، بیماری توت قهوه، تاول قرمز، و آفاتی مانند سوسک ساقه‌خوار آسیب‌پذیرند.
کیفیت پایین‌تر فنجان: قهوه ربوستا به‌طور معمول اسیدیته کم، تلخی بیشتر، و عطری خاکی دارد که ناشی از ترکیب پایرازین است. این ویژگی باعث شده تا سهم آن در بازار قهوه تخصصی کمتر باشد.
هرچند کیفیت فنجان ربوستا اغلب مورد انتقاد قرار می گیرد، اما اگر به درستی فرآوری و پردازش شود، می تواند محصولی مناسب برای بازارهای تخصصی باشد. اقدامات زراعی و فرآوری پس از برداشت، از جمله کنترل کیفیت فرآیندها، می تواند تأثیر مهمی بر کیفیت و تولید ربوستا داشته باشد. با این حال، هنوز فضای گسترده ای برای بهینه سازی عملکرد ربوستا در مزارع و ارتقای کیفیت فنجان آن در مقیاس جهانی وجود دارد.
